“Таа беше една од најголемите холивудски sвезди и ја паметам како решителна и силна личност. Никогаш никој не можеше да и наметне ништо. Беше одлична актерка, но и голема бунтовничка”, изјави Лорин Бекол за својата легендарна колешка Бет Дејвис.
Навистина, во 1930-тите и 40-тите години, Дејвис водела војна против семоќниот холивудски систем, во кој шефовите на филмските студија беа богови, а актерите беа само добро платени работници. Многу други актери кои би се побуниле против системот брзо би се нашле на улиците, но Бет била премногу популарна за студијата да се откаже од нејзините услуги.
Од 1931 година, кога дебитирала пред камерата, таа има снимено околу сто филмови, единаесет пати била номинирана за Оскар и го освоила двапати: за „Опасен“, во 1936 година и „Џезабел“ три години подоцна. Меѓу нејзините најпознати филмови се „Човечки окови“, „Темна победа“, „Писмо“, „Мали лисици“, „Сè за Ева“ и „Што се случи со бебето Џејн?“ Иако поминаа три децении од нејзината смрт, Бет Дејвис сè уште е една од најценетите актерки во американскиот филм. Таа се прослави со улогите на енергична, амбициозна, бесчувствителна и злобна жена, кои очигледно и одговараа, затоа што беше и пргава, агресивна и бескомпромисна личност.
Рут Елизабет, идната Бет Дејвис, е прва ќерка на Рути Фаворим и Харлоу Морел Дејвис, млад човек од богато семејство и студент по право на Харвард. Родена е на 5 април 1908 година во малото гратче Лоуел, Масачусетс, а две години подоцна ја имала својата сестра Барбара Хариет Дејвис, која нејзините родители ја нарекуваа Боби.
По дипломирањето, таткото се вработил во бостонската компанија ‘United Shoe Machinery Corporation’ и поминувал сè повеќе време во канцеларијата, посветувајќи малку време на семејството. Во исто време, мајката на Рут, која имала актерски амбиции пред бракот, започнала да работи на фотографија, барајќи ја смислата на животот во неа. Од друга страна, Рут Елизабета уште од рана возраст покажа нескротлива волја и се потруди да биде секогаш во центарот на вниманието, па веќе во основно училиште важеше за агресивно и тврдоглаво дете.
Боби се разболела психички на седумгодишна возраст, па нејзината мајка ја оставила на училиште во 1917 година. Во тоа време, Рути претрпела уште еден удар: нејзиниот сопруг ја оставил поради друга жена, медицинската сестра Мини Стјуарт, со која наскоро се оженил во Бостон. Рути се преселила со своите ќерки во Њујорк, каде што завршила училиште за фотографија и се вработила како ретушер, а дома целото внимание таа го посветила на својата постара ќерка, целосно занемарувајќи ја Боби.
Во средно училиште, Бет се истакна со арогантно однесување и самосвест. Била вистински флерт-играч, волшебнувала многумина, меѓу другите – Џорџ Данам, чиј татко е директор на компанијата „Standard Steel Motor Car“ од Бостон. Бет била воодушевена што ѝ пишувал љубовни писма и страдал поради неа, но тоа не ја спречи да обрнува внимание на другите момчиња од училиште. На седумнаесет години се запишала на балет кај познатата Марта Греам, во Санкт Петербург близу Њујорк, а на училиште глумела во претстави. Флертувала некое време со своето ново момче Хармон Оскар Нелсон, но таа раскинала со него кога дипломирала.
По дипломирањето, таа сакала да студира како актерка, но нејзиниот татко се спротивстави на тоа и одбил да и даде пари. Имено, тој сметал дека треба што побрзо да најде добро момче и да се ожени. Не се грижеше за неа, ниту за другата ќерка од бракот со Рут, што го покажа во својата волја: остави сè на својата втора сопруга. Но, затоа Рути реши да и помогне на својата ќерка да успее во нејзината актерска кариера.
Франсис Луис Фриц Хол, студент на Јеил со кого Бет била свршена, не можеше да ги спречи во тоа – но таа ја раскинала свршувачката есента 1927 година. Во тоа време, таа веќе доби стипендија за Школата за драмски уметности Џон Мареј Андерсон-Роберт Милтон. На почетокот на 1928 година, ѝ била понудена нејзината прва улога, во претставата „The Earth Between“, во театарот „Provincetown“ во Гринич. Сепак, премиерата постојано се одложувала, па Бет се пресели во театарот „Темпл“ во близина на Рочестер, кој го водел идниот славен холивудски режисер Џорџ Кукор. Но, наскоро добила отказ затоа што одбила да му се додвори на деловниот партнер на Кукор. Набргу потоа, таа повторно се вери, овој пат со младиот бизнисмен Чарлс Х. Енсли.
Нејзината кариера секогаш била на прво место
Но, ниту таа врска не била наменета за неа. За разлика од повеќето претходни, таа самата не ја прекина оваа, но Енсли ја остави, гледајќи дека нејзината кариера е поважна од сè.
По успешните настапи во драмите „Дива патка“ и „Скршени чинии“, Бет била поканета во Холивуд. Продуцентот Семјуел Голдвин ја забележа и и предложи да дојде на аудиција за филмот ‘Томболи’. Таа не ја доби улогата, но тоа не ја обесхрабри: реши да ја почека својата втора шанса во Холивуд. А дома, ситуацијата се влошуваше: состојбата на Боби се влошила, а мајката едноставно не можела да плати за лекувањето и финансиски ја издржувала својата друга ќерка.
Потоа, Бет се пријави на аудиција за филмот „Поделена куќа“ во режија на Вилијам Вајлер. Претпоставувала дека ќе и биде полесно да ја добие улогата доколку ги истакне сите свои женски атрибути, па внимателно ја прилагоди шминката и ги откри бујните гради со длабоко деколте. Сепак, таа го постигнала спротивното. Вајлер само погледна, коментирајќи нешто во врска со девојчињата кои ги покажуваат своите гради за да ја добијат улогата. Дури во есента 1931 година, таа ја доби вистинската можност – улога во браќата Ворнер, Човекот што играше Бог.
Игнорирајќи го понижувањето кое го доживеа на аудицијата со Вајлер, за нејзината прва забава во Холивуд, на новогодишната ноќ во 1932 година, Бет решила да биде гламурозна и провокативна, па затоа избра фустан во кој би изгледала така.
Нејзиниот стајлинг беше полн погодок – остави впечаток што го посакуваше, но сепак не знаеше како да се справи со тоа. Во еден момент, и пришол актерот Даглас Фербенкс Џуниор, сопруг на Џоан Крафорд, и ги грабнал нејзините гради и и рекол: „Не се лоши.“ Преплашена, Бет веднаш ја покани мајка си да дојде за да ја земе. Нејзините очекувања да се забавува паднале во вода.
На патот кон славата, таа газела сè пред себе
И тогаш таа започна да станува се подобра и подобра актерка. Подредувајќи ја целата своја кариера, таа многу импресивно го играше ликот на Милдред Роџерс во мелодрамата ‘Човечки окови’, базирана на романот на Сомерсет Могам, а во 1935 година за прв пат е номинирана за Оскар. Таа тогаш не ја освои, туку две години подоцна, за улогата во филмот „Опасно“.
Охрабрена од овој успех, таа побара од раководителот на студиото, Џек Ворнер, повисоки хонорари и подобри сценарија. Таа дури и се закани дека ќе го раскине седумгодишниот договор, но студиото ја тужеше – и го доби судскиот спор. Иако Бет Дејвис тогаш изгуби, долгорочно профитираше, привлекувајќи го вниманието на јавноста не само кон себе, туку и кон подредената позиција на актери во големите холивудски студија. А, студиото, од друга страна, загрижено да не добие негативен публицитет повторно, започна да и ги дава сите поважни улоги.
Седум години по неговата прва средба со режисерот Вилијам Вајлер, кога тој одбил со презир, Бет повторно се најде во негово друштво на снимањето на филмот „Џезабел“ (1938). Но, наместо нетолеранција, меѓу нив се роди љубов. Бет се вљуби како птица, не сфаќајќи дека тоа е само минлива авантура за него. Но, не без последици – во јануари 1938 година, при крајот на снимањето, Бет открила дека е бремена. Без да им каже ништо на Вајлер или нејзиниот сопруг Хам Нелсон, таа направила уште еден абортус. И кога заврши снимањето, таа раскинала со режисерот. Сепак, иако не сакаше да си признае тоа на себе си, Вилијам Вајлер е нејзината најголема љубов.
Пргава дива
Иако многу нејзини колеги беа среќни што беа гости во холивудската менза, таа често се карала со нив за време на снимањето. Обично влегуваше во конфликт со режисерите: кога и да можеше, се обидувала да го смени сценариото и да го прилагоди на нејзината улога. Нејзиното мешање во работата било неподносливо за режисерите, па понекогаш избивале такви кавги по што таа го напуштила снимањето.
Така, на снимањето на филмот „Старо запознавање“, таа се обиде да го убеди младиот режисер Винсент Шерман да смени нешто во сценариото, но тој не ја послушал. Бет, решена да биде своја, тогаш го завела, што не и било лесно затоа што имал жена и волшебна љубовница – Џоан Крафорд. Сепак, таа успеала да го вовлече во кревет, а потоа го уцени да ја извести сопругата ако не ги прифати нејзините барања за промени во сценариото. И секако, тој и се покоруваше.
Дома, таа веќе немаше проблеми со нејзиниот љубоморен сопруг затоа што, откако Фарнсворт починал во 1943 година под неразјаснети околности, таа исто така била и официјално сингл. По кратка афера со Луис А. Рајли, богат њујоршки агент за недвижнини, кој тогаш служел војска како наредник, Бет Дејвис, на возраст од триесет и седум години, се заљуби во мускулестиот, Вилијам Грант Шери, кој служел во морнарицата, кого го запознала додека бил на одмор. Во ноември 1945 година, тој стана нејзин трет сопруг.
За време на петгодишен брак, исполнет со насилство и жестоки расправии, Бет ја донесе ќерката Барбара Дејвис Шери со царски рез во април 1947 година. Родителските расправии оставија трајни последици на Барбара, која по нивниот развод прерасна во повлечена, срамежлива и несигурна девојка. Последната поделба се случи во 1950 година, за време на снимањето на филмот „Се за Ева“.
Бет очајно посакувала улога во тој филм, но не ја добила лесно. Режисерот Џозеф Манкиевич сметал дека таа е идеална за ликот на Марго Чанинг, но тој се плашел да ангажира разгалена sвезда која ќе ја наметне својата волја на снимањето.
“Драг мој пријател, дали си луд? Таа жена ќе те уништи, ќе те меле во прав и ќе те разнесе”, му соопштил пријател на Манкијевиќ кога му се довери дека размислува за Бет Дејвис. Само откако разговарал со продуцентите, кои му ветиле дека ќе се обиде да ја смири дивата, Манкијевиќ се согласил.
Снимањето започна во април 1950 година во Сан Франциско. Бет веднаш започнала да флертува со нејзиниот партнер Гери Мерил. Скандалот избувна кога сопругата на Мерил, Барбара Лидс дозна дека нејзиниот сопруг минува бурни ноќи со нејзиниот филмски партнер, па таа поднесе барање за развод во јуни. Тогаш Шери дозна дека сопругата го изневерува, па затоа и тој поднел барање за развод. Дека не станува збор за авантура што поминува, Бет Дејвис и Гери Мерил докажаа со одлуката да продолжат да живеат заедно: тие се венчаа на 28 јули 1950 година. Наскоро посвоија девојче кое го нарекоа Марго, а потоа и момче Мајкл.
Бет се надеваше дека конечно ќе се смири со Мерил, но четвртиот брак не се разликуваше од претходните. Точно, на почетокот им се посвети на сопругот и децата, но по неколку години и здодеа од тивкиот семеен живот. Ниту Мерил не бил примерен сопруг: обајцата се опијанија, се скараа, се навредуваа… И покрај сето тоа, тие траеја десет години во брак, а Мерил подоцна се омажи за ‘божицата на љубовта’, актерката Рита Хејворт.
Во тоа време, Бет веќе го загуби статусот на голема холивудска sезда, па накратко се врати во театарот во раните 1960-ти. Сепак, таа не издржа долго, подобро да се каже – не издржаа со неа во театарот. Додека ја подготвуваше претставата „Ноќта на Игуана“ во 1961 година, таа ги малтретирала своите колеги и режисерот Френк Корсар, кого – безуспешно – се обиде да го заведе и го замоли авторот на претставата Тенеси Вилијамс да го смени текстот и да ја направи нејзината улога уште поважна. Кога младата колешка Маргарет Лејтон доби најголем аплауз на премиерата, Бет збесна и го напушти шоуто.
Ривалството на векот
Сепак, три месеци подоцна, во 1962 година, Бет, на педесет и четири години, уште еднаш заблеска на филмот. Таа прифатила улога во драмата „Што се случи со Бејби Џејн“ за две стари осамени сестри, некогаш славни и сега заборавени актерки. Режисерот Роберт Олдрич му ја додели втората главна улога на Џоан Крафорд, најголемиот филм на Бети, а понекогаш и животен ривал. Покрај тоа што се натпреваруваа за добри улоги, тие честопати ги заведуваа истите мажи. Со години, Бет Дејвис ја користела секоја можност да ја повреди, завидувајќи и се на статусот на „ненаситник“ од мажи, додека Џоан е љубоморна на актерската репутација на омразена колешка.
„Џоан спиеше со сите машки холивудски sвезди, освен со Леси“, изјави Бет
Не е ни чудо што публиката побрза во кино за да види филм во кој лутите ривали настапуваат заедно. Филмот, на големо изненадување и на Бет Дејвис и на Џоан Крафорд, доживеа огромен успех. И веднаш по завршувањето на снимањето, разочарана што ретко добивала добри понуди, Бет платила голема реклама во весникот: „Мајка на три деца на возраст од 10, 11 и 15 години, разведена, Американка. Со триесетгодишно актерско искуство на филм, дури и поагилно и љубезно отколку што тврдат гласините. Настапуваше и на Бродвеј, а сега бара постојана работа во Холивуд“.
За нејзината улога во тој филм, таа била номинирана за наградата на Американската филмска академија во 1963 година. Беше убедена дека ќе го освои третиот Оскар и е длабоко разочарана кога ја добила наградата од Ен Банкрофт за филмот „Чудотворец“. Не биле исполнети ниту нејзините очекувања за тоа како „Бејби Џејн“ ќе ја оживее нејзината кариера: тие продолжија да и нудат само мали улоги во филмови од втор ред, кои таа мораше да ги прифати за да го одржи стандардот на кој била навикната и да и помогне на својата ќерка. Уште повеќе, Бет, која е потполно нетипичен за неа, започнала да и го посветува целото внимание на Барбара, деспотски управувајќи со нејзиниот живот и верувајќи дека ќе направи актерка од неа.
Барбара, сепак, едвај чекаше да се ослободи од нејзината посесивна мајка. На последниот ден од 1963 година, на шеснаесетгодишна возраст, се омажи за Џереми Хајман, пет години постар, потпретседател на компанијата „Седум уметности“, која учествувала во снимањето на филмот „Што се случи со Бејби Џејн“.
Бет не можела да го поднесе зетот затоа што тој ја одделувал од нејзината ќерка, па се обиде на секој можен начин да го оцрни пред неа. Но, таа не успеа. Барбара и Џереми и денес се во среќен брак, повеќе од половина век.
Револтирана и бесна од Холивуд, Бет Дејвис стана самоуништувачка: пушела четири кутии цигари на ден, појадувала вотка со сок, пиела чаша вотка со вода напладне и се префрли на виски со мраз во пет попладне.
Само наградата за животно дело, што ќе ја додели Американскиот филмски институт во 1977 година, ги потсетил продуцентите за каква актерка е Бет Дејвис, па тие започнале да и нудат улоги во ТВ драми што одговараат на нејзината репутација. Две години подоцна, таа блескала во драмата „Странци“, а во 1983 година, со појавувањето во ТВ серијата „Хотел“ на Арон Спелинг, базирана на романот на Артур Хејли, заработи доволно пари за безгрижен живот.
Меѓутоа, во јуни истата година открила дека има рак на дојка, па морала да го напушти снимањеро и итно да се подложи на операција. Тоа бил почеток на нејзините здравствени проблеми: набргу по операцијата, претрпе благ мозочен удар, а потоа го скрши колкот. Следувало уште еден удар: нејзината ќерка Барбара ја објави книгата „Чуварот на мајка ми“ во која и рече на својата мајка дека е нечувствителна и себичен тиранин.
Бет се обиде да го спречи објавувањето на книгата, а кога не успеа во тоа, ја смени волјата за одмазда и целиот свој имот им го препиша на посвоениот син Мајкл и секретарката Кетрин Сермак, кои се грижеа за неа сè до нејзината смрт.
Последните години од животот Бет ги помина патувајќи низ светот, а летото 1989 година, поради ширењето на ракот, била тајно изложена на зрачење во Лос Анџелес. Во септември, таа отпатува за Шпанија на филмскиот фестивал во Сан Себастијан. Како и да е, болеста ја победи, па е пренесена со приватен авион во Париз, во американската болница во Неја на Сена, каде почина на 6 октомври 1989 година, на осумдесет и една година.
Шест дена подоцна, таа била погребана во семејната гробница, покрај нејзината мајка и сестра, во Меморијалниот парк Холивудскиот тревник.
