Во време кога облеката е неповратно далеку од нејзините функционални корени, а единствената доминантна во модата е разгранување на еклектицизмот, многу дизајнери ја преиспитуваат естетиката што ги напушта конвенциите на „машката“ и „женската“ мода. Навидум се приближуваме кон иднина во која крутите модели ќе ги заменат игрите во сите нијанси на можниот спектар, и се поставува прашањето – дали на модата и треба воопшто род?
Црно-бел свет
Нашата непосредна искуствена реалност покажува дека човечката перцепција се заснова на воспоставување опозиција и незамисливо е дека треба нешто да разбереме воопшто, ако не го разликуваме од нешто друго во исто време. Но, културата во која ги броиме деновите некако сака сè што може да се групира во бинарни опозиции околу кои потоа се разгрануваат правилата и императивите што го прават светот да изгледа како шаховска табла за нас. Од друга страна, модата се движи во циклуси, враќајќи ги истите елементи во варијациите, така што прашањето за андрогинска или унисекс мода повторно се поставува во мејнстрим просторот, иако во рамките на полето на висока мода и некои сегменти на субкултура и контракултура, замаглувањето на родовите граници опстојува постојано. Но, секој пат кога прашањето ќе светне, најавената смена е отсутна на долг рок, или така изгледа на прв поглед.
Модниот универзум е сложен и повеќеслоен, и ако сакавме да го поделиме на два дела, би можеле да правиме разлика помеѓу модата што се прелева во областа на применетата уметност, се пресекува со прогресивни социјални идеали и се спротивставува на обесчестените конвенции и онаа што се спушта во маса употреба, каде еволуцијата е слаба и бавна. Во оваа година на пертурбации и можни револуции, можеби е вистинското време да се ревидира богатото наследство на модата кое се спротивставува на родовиот бинаризам и да се запрашаме како би изгледала модата во општеството со флуиден род.
Унисекс и лудите седумдесетти
Трансферите помеѓу машките и женските модни сетови отсекогаш постоеле, но во голема мера останале во рамките на една индивидуална пракса (честопати во тајност, бидејќи историските замени се замени со родово облекување и строго казниви) и специфични субкултурни делови кои се спротивставувале на доминантните императиви. Но, кога преиспитувањето на границите помеѓу машката и женската мода доби посистематска насока?
Во книгата објавена во 2015 година со наслов „Секс и унисекс: мода, феминизам и сексуална револуција“, професорот Paо Паолети го истражува трендот на унисекс мода како пропратен ефект на феминизмот од втор бран, чие влијание продолжува да одекнува. По крутите родови стереотипи воспоставени во текот на 50-тите години на минатиот век, генерацијата на бебиња во САД се спротивстави на ова наследство среде сексуална револуција, борбата за граѓански права на маргинализираните групи, артикулацијата и зајакнувањето на тогаш новата левица и пацифистичките контракултурни протести. Интересно е да се сфати дека Втората светска војна, за време на која жените во Соединетите држави (и пошироко) заземаа машки работи и ги наследуваа професиите на сопрузите кои војуваа, беше придружена со еден вид на регресија во конвенционални женски и машки социјални улоги, како да е во нив најде носталгична утеха против налетот на неизбежната промена на парадигмата. Во исто време, терминолошката поделба на полот, како и идејното воспоставување дихотомија помеѓу анатомијата и поимите за социјалните улоги на мажите и жените во 1950-тите, веќе е во голема мера нормализирана. Врз основа на ова, контракултурата ќе се зајакне во 60-тите и 70-тите години на минатиот век, предводена од преиспитување на родовите конвенции, правата на ЛГБТК и феминистичкиот бран што остана ненадминат во американската историја според интензитетот и политичката моќ.
Митот за радикалниот американски феминизам е дека жените ги палеле градниците на изборот „Мис Америка“, што технички не е точно: ги фрлиле во корпата за отпадоци на која пишувало „Freedom Trash Can“, заедно со шминка, корсети, предмети за домаќинството или сè за кои сметаа дека ја имаат симболичката вредност на половото угнетување во патријархатот. Светот на модата потоа ги раздвижи ушите, доби порака за потребата од неурамнотеженост на родовиот бинаризам и многу продавници создадоа специјални оддели за унисекс мода, но повеќето од нив се откажаа од концептот до следната сезона.
Вие кон мене, јас кон вас
Генерално, во 70-тите години на минатиот век доминирала родово неутралната облека кај децата, а доминантната насока на воспитание ги поддржуваше истите идеали преку книги и серии, кои неодамна цитираниот автор ги опишува како „агресивно не-родово“ воспитување, кое се распадна во осумдесеттите години под притисок на индустриски комплекс, судејќи според замрзната манија, не стивнува. Осумдесеттите, според Паолети, заземаа поочигледни родови позиции во женска и детска мода, но модата во осумдесеттите години е најпрепознатлива по андрогините елементи, со присвојувања на квир културата во мејнстримот и со нов махизам што зазема многу традиционални женски елементи. Време е на Madonna и Vogue, Flashdance и голема коса, Wham и Prince, goth and punk, ајлајнер, ајлајнер и ајлајнер. Но, во споредба со меките децении што претходеа на нивната размахване унисексна мода, андрогијата од 1980-тите играше со родови конвенции со различен пренос на елементи. Но, кога со задоволство оставивме солиден дел од модата на осумдесеттите во минатото, машката мода продолжи во насока на сè поголема машкост на стерилитет, додека женската облека доби варијации со сè поголеми размери.
Интересно, унисекс модата, особено онаа што успева да го најде својот простор во мејнстримот, претежно доминираат традиционално машки елементи кои лесно преминуваат во женски колекции, а обратниот процес не е ни приближно толку распространет. Традиционално, воспоставена е поголема толеранција на општеството кон прифаќање на конвенциите на жените кои се сметаат за машки во рамките на патријархалниот систем отколку што е случај кога мажите прифаќаат елементи на женственост. Судејќи според кошулите и дуксерите што сакаме да ги крадеме од партнерите (па дури и да ги чуваме како сувенири на поранешните љубовници), ние се потпреме на машката и преголема мода и надвор од официјалните трендови за момчиња. Меѓутоа, кога станува збор за пренесување на она што се смета за конвенционално женска естетика во машка мода, овие трансфери главно траат на модните ревии и меѓу модните ентузијасти и ретко се движат во секојдневниот живот, особено во средини на ограничена прогресивност кога станува збор за родовиот бинаризам. Затоа, модерната унисекс мода е главно насочена кон жени кои лесно ја прифаќаат машката естетика без таа да биде деструктивна за „женственоста“ – унисексот во оваа смисла носи печат на малку омекната „машка“ мода отколку што навистина се движи во рамките и меѓу половите.
Peacock Fashion
Кога мажите носат облека што не е во неколку класични бои, кроеви и малку дезени, нивниот израз веднаш добива етикета на ексцентричност и раскош. Но, историјата на машката мода не е нималку безбојна како што може да изгледа од денешна перспектива – од потпетици до перики, од голем накит до розова, сите овие елементи им припаѓаа на мажите барем исто колку и на жените од минатото, понекогаш и повеќе. Во предреволуционерната Франција, судовите беа полни со мода што беше унисекс, бидејќи сите беа украсени според статусот и богатството, потпетиците беа особено сакани од декадентниот (и краток) Луј XIV, а во Англија во деветнаесеттиот век розовата боја се сметаше за боја за момчињата. По Француската револуција, таквата естетика никогаш не се вратила со ист интензитет, но некои од античката француска модна декаденција се обиделе да ја ревитализираат т.н. Револуција на паун во 1960-тите. Некои од најпосакуваните мажи од тој период, кои ги освоија срцата ширум светот, не се двоумеа да влезат во областа на традиционалната женска мода: Џими Хендрикс со скинати блузи, Мик Џегер во кроп топуци, Џон Ленон во брокатни капути и палта, а да не ја спомнувам и ултра-модниот камелеон Дејвид Боуви… Но, ова се изведувачи кои влегоа во мејнстримот од маргината на алт и се поставува прашањето кои беа вистинските достигнувања на овие родово-модни експерименти и каде останаа најмногу.
Кога станува збор за американската модна индустрија, движењето унисекс, за Паолети, главно го доживеа својот подем и пад во рок од една година, култната 1968 година, кога излезе од париските модни писти Пјер Карден, Андреа Куреж и Пако Рабан. Сепак, оттогаш, овој тренд останува во колекциите на мода, а во понудата за високи улици и во рамките на мејнстрим маркетингот, тој ја зеде веќе опишаната домашна, пред сè, момчешка варијанта. „Разликата помеѓу авангардната мода на унисекс и подоцнежните верзии лежи во разликата помеѓу дизајнот што навистина се спротивставува на родовите граници и кој често се обликува според модели што изгледаат андрогино, и дизајн создаден како помалку загрозувачки варијации што ги носат постерите од привлечните хетеросексуални парови“, пишува Паолети. Со оглед на моралната паника предизвикана од рекламата на Кокта, во која две девојчиња се во релативно интимен зафат, тешко е да се замисли дека сме подготвени за големи интервенции во поместување на границите на родовиот бинаризам. Сепак, ако тековните смени продолжат да се шират во концентрични кругови од глобалните модни жаришта, долгорочно може да се претпостави дека ќе следи време во кое ќе се распрснат родовите модни дихотомии.
